Tomasz Stempowski | On 01, grudzień 2012

 

Świetna książka Alexandra B. Rossino „Hitler uderza na Polskę” zawiera 31 podpisanych fotografii. Większość rozmieszczona jest w tekście w miejscach, w których autor opowiada o przedstawionych na nich wydarzeniach. Wyjątek stanowi seria ośmiu zdjęć pokazujących akcję odwetową w Częstochowie 4 września 1939 r., w czasie której żołnierze 42. Pułku Piechoty Wehrmachtu rozstrzelali grupę ludności cywilnej. Fotografie zaprezentowano na oddzielnych stronach (str. 153–162, fot. 14–21), tworząc z nich jakby minirozdział. Na początku książki zamieszczony został spis ilustracji, w którym podano oprócz opisu także miejsce ich pochodzenia. Sposób potraktowania materiałów wizualnych jest bez zarzutu.

Polskie wydanie jest bardzo dobrze przygotowane, zarówno pod względem tłumaczenia oraz korekty, jak i druku i oprawy. Tym bardziej dziwi decyzja wydawcy, renomowanego Państwowego Instytutu Wydawniczego, o wyborze zdjęcia na okładkę. Zrezygnował on ze zdjęć wykorzystanych w edycji angielskiej i zamiast nich zamieścił fotografię przedstawiającą niemieckiego esesmana celującego z pistoletu w głowę mężczyzny klęczącego na skraju dołu. Zdjęcie jest wstrząsające i zapewne dlatego zostało wybrane. Przypuszczalnie liczono, że przyciągnie uwagę czytelnika, na tej samej zasadzie jak fotografie ofiar współczesnych konfliktów trafiają na pierwsze strony prasy bulwarowej. Można przypuszczać, że stoi za tym pewien zamysł promocyjny. Praktyka taka może jednak budzić etyczne wątpliwości: Czy wolno zdjęcie pokazujące zbrodniczą egzekucję wykorzystywać w celu, jakby nie było, zwiększenia sprzedaży?

Nie to jednak budzi największe zastrzeżenia, lecz fakt, że zdjęcie nie jest bezpośrednio związane z tematem książki. Wydawca wprawdzie nie zamieścił żadnych danych o tym, co przedstawia ani gdzie i kiedy zostało zrobione, niewątpliwie jednak musiał wiedzieć, że nie pokazuje wydarzeń z września 1939 r. Na stronie redakcyjnej można znaleźć jedynie informację, że fotografia pochodzi z zasobu agencji Corbis. Podpis umieszczony na stronie agencji głosi, że obraz (ID IH024294) pokazuje członka Einsatzgruppe D strzelającego do polskiego Żyda klęczącego na krawędzi masowego grobu wypełnionego ciałami zabitych. Zdjęcie znajduje się także w zbiorach USHMM (Photograph #64407). Według zamieszczonego przy nim opisu zostało zrobione w Winnicy na Ukrainie w latach 1941–1943. Łatwo też znaleźć je w Internecie na stronach poświęconych ikonicznym fotografiom XX wieku i w Wikipedii. Zazwyczaj podpisane jest frazą „Ostatni Żyd w Winnicy”, gdyż taki napis miał umieścić na odwrocie niemiecki żołnierz, w którego pamiątkowym albumie się znalazło. (Niestety nie udało mi się ustalić, gdzie znajduje się oryginał albumu. Muzeum Holokaustu zamieszcza wprawdzie reprodukcję nie tylko obrazu, ale całej fotografii z ząbkowanym marginesem, jednak jednocześnie podaje szereg instytucji mających „prawa” do fotografii).

Nie ma wątpliwości, że dotarcie do prawdziwych danych o fotografii nie nastręcza większych trudności. Zamieszczenie jej na okładce książki poświęconej niemieckim zbrodniom w czasie kampanii wrześniowej 1939 r. jest niepotrzebnym nadużyciem.

Alexander B. Rossino „Hitler uderza na Polskę. Blitzkrieg, ideologia i okrucieństwo”, PIW, Warszawa 2009, s. 325

autor: Tomasz Stempowski